Dezynfekcja termiczna – skuteczna metoda eliminacji drobnoustrojów

Metoda neutralizacji szkodliwych drobnoustrojów za pomocą tzw. ciepła wilgotnego została opisana naukowo w drugiej połowie XIX wieku. Jednym z badaczy zajmujących się wpływem wysokiej temperatury na drobnoustroje był Ludwik Pasteur. Wraz z postępem nauki oraz zdobywaniem nowych doświadczeń przez badaczy i lekarzy, stopniowo poszerzała się wiedza na temat skuteczności dezynfekcji termicznej. W tym okresie kształtowały się podstawy współczesnej wiedzy dotyczącej zagrożeń mikrobiologicznych oraz sposobów ochrony przed skażeniami. Dezynfekcja termiczna, w udoskonalonej formie, przetrwała do czasów obecnych. Zapewnienie wysokiego poziomu higieny w placówkach medycznych, laboratoriach, zakładach przemysłowych oraz w systemach wodnych to ważny element bezpieczeństwa zdrowia publicznego. W artykule wyjaśniamy, na czym polega dezynfekcja termiczna, jak działa i kiedy warto ją stosować.

Czym jest dezynfekcja termiczna?

Dezynfekcja termiczna to proces polegający na niszczeniu drobnoustrojów chorobotwórczych za pomocą wysokiej temperatury. Najczęściej przeprowadza się ją z wykorzystaniem wody o temperaturze 93°C lub pary wodnej o temperaturze 105°C - 110°C i nadciśnieniu 0,5 atmosfery – stwarzając warunki, które skutecznie niszczą bakterie, wirusy i inne mikroorganizmy. Sposób ten umożliwia dezynfekcję odzież, naczyń lub wyposażenia sanitarnego. Skuteczność dezynfekcji jest wprost proporcjonalne do czasu działania, a także rośnie wraz ze wzrostem temperatury i wilgotności.

Mechanizm działania wysokiej temperatury

Skuteczność dezynfekcji termicznej wynika z wpływu temperatury na strukturę biologiczną mikroorganizmów. Wysoka temperatura uszkadza struktury komórkowe i dezaktywuje enzymy niezbędne do życia komórek bakteryjnych i wirusowych. Dochodzi do denaturacji białek, która jest nieodwracalna przy wyższych temperaturach, co w efekcie prowadzi do śmierci komórki.

Proces ten nie wymaga stosowania środków chemicznych, dzięki czemu nie wytwarzają się toksyczne pozostałości. W przeciwieństwie do dezynfekcji chemiczno-termicznej, która łączy działanie środków chemicznych i ciepła (60°C), umożliwiając dezynfekcję sprzętu wrażliwego na bardzo wysoką temperaturę.

W przypadku bakterii, które mogą namnażać się w instalacjach wodnych (Legionella), wysoka temperatura skutecznie eliminuje drobnoustroje nawet w trudno dostępnych miejscach rur i zasobników. Aby proces był efektywny, temperatura wody powinna osiągnąć co najmniej 70°C w punktach czerpalnych, wtedy dezynfekcja termiczna daje gwarancję skuteczności.

Dezynfekcja termiczna to wydajna metoda wyeliminowania różnych rodzajów mikroorganizmów, jednak istotne jest prowadzenia tego procesu według ustalonych parametrów. Ważne jest również monitorowanie jego przebiegu, aby mieć pewność, że dezynfekcja termiczna przyniesie oczekiwane rezultaty.

Zakres zastosowań w laboratoriach i placówkach medycznych

Zakres zastosowań dezynfekcji termicznej w laboratoriach i placówkach medycznych jest szeroki — metoda ta jest stosowana wszędzie tam, gdzie można wykorzystać wysoką temperaturę do niszczenia drobnoustrojów, a materiał poddany dezynfekcji jest odporny na jej działanie.

Dezynfekcja termiczna w laboratoriach i placówkach medycznych stosowana jest do dezynfekcji:

• narzędzi chirurgicznych i diagnostycznych,
• elementów wyposażenia laboratoriów,
• inkubatorów, zlewów, urządzeń i pojemników mających kontakt z próbkami biologicznymi,
• systemów przygotowania i dystrybucji wody,
• wyposażenia sanitarnego,
• tekstyliów (bielizna szpitalna, pościel, odzież ochronna).

Najczęściej używane urządzenia do dezynfekcji termicznej

Do przeprowadzania dezynfekcji termicznej wykorzystuje się różne urządzenia laboratoryjne, w zależności od zastosowania. Najczęściej używane to:

• Autoklawy laboratoryjne– urządzenia ciśnieniowe wykorzystywane do dezynfekcji i sterylizacji sprzętu medycznego oraz materiałów laboratoryjnych;
• Sterylizatory laboratoryjne – urządzenia wykorzystujące suche gorące powietrze do sterylizacji narzędzi metalowych, szkła laboratoryjnego a także materiałów, które mogłyby zostać uszkodzone przez wilgoć.
• Zmywarki i myjki dezynfekujące – stosowane w szpitalach do czyszczenia narzędzi chirurgicznych, pojemników czy sprzętu medycznego.
• Myjnie-dezynfektory – automatyczne maszyny łączące działanie wysokiej temperatury z detergentami, stosowane do narzędzi i sprzętu laboratoryjnego;
• Podgrzewacze wody i zasobniki CWU – w systemach sanitarnych umożliwiają okresowe podniesienie temperatury wody w celu usunięcia bakterii;
• Systemy do dezynfekcji instalacji wodnych – wykorzystujące cyrkulację wody o podwyższonej temperaturze, często z automatycznym sterowaniem i kontrolą parametrów.

Zalety i ograniczenia tej metody

Zalety dezynfekcji termicznej:

• Wysoka skuteczność – eliminacja większości drobnoustrojów (bakterie, wirusy, grzyby).
• Brak konieczności stosowania substancji chemicznych – metoda ekologiczna i bezpieczna dla ludzi i środowiska.
• Szybkość działania – proces można przeprowadzić w stosunkowo krótkim czasie.
• Niski koszt eksploatacji i łatwa automatyzacja procesu.
• Możliwość monitorowania procesu.
• Uniwersalność – użyteczność w różnych obszarach, od medycyny po instalacje wodne.

Wady dezynfekcji termicznej:

• Wymaga dostępu do źródła energii cieplnej.
• Ryzyko uszkodzenia materiałów wrażliwych na wysoką temperaturę.
• Konieczność stałej kontroli parametrów temperatury i czasu.
• W instalacjach wodnych możliwość uszkodzenia, co w konsekwencji będzie wymagało naprawy.
• Ograniczona skuteczność w przypadku przetrwalników bakterii, które wykazują odporność na wysokie temperatury.

Dezynfekcja termiczna to skuteczna i uniwersalna metoda dezynfekcji, która nie wymaga stosowania chemikaliów. Jednak w niektórych przypadkach lepszym rozwiązaniem będą inne metody dezynfekcji, min.: dezynfekcja chemiczno-termiczna, która łączy zalety obu metod i pozwala na skuteczne działanie w niższych temperaturach czy promieniowanie UV.

Różnice między dezynfekcją a sterylizacją

Pojęcia dezynfekcja i sterylizacja często są używane zamiennie, jednak w rzeczywistości różnią się zakresem działania.

• Dezynfekcja to proces, w wyniku którego zniszczona zostaje większość drobnoustrojów chorobotwórczych, ale nie eliminuje on wszystkich form przetrwalnikowych bakterii. Dezynfekcję można wykonać przy użyciu metod: dezynfekcji termicznej, dezynfekcji termiczno-chemicznej lub dezynfekcji chemicznej.
• Sterylizacja to proces prowadzący do całkowitego zniszczenia wszystkich żywych form drobnoustrojów, w tym przetrwalników. Sterylizacji poddawane są narzędzia i sprzęt mający kontakt z jałowymi tkankami.

Podsumowanie

Dezynfekcja termiczna to sprawdzona, skuteczna i bezpieczna metoda eliminacji drobnoustrojów, stosowana zarówno w placówkach medycznych, jak i w systemach sanitarnych. Regularne stosowanie dezynfekcji znacząco ogranicza ryzyko rozwoju bakterii i wirusów, co w efekcie zapewnia bezpieczeństwo ludzi. Dzięki prostocie, wysokiej skuteczności i braku toksyczności metoda ta stanowi ważne narzędzie w utrzymaniu czystości, higieny i ochrony zdrowia publicznego.