Autoklaw a sterylizator – najważniejsze różnice i zastosowanie

W medycynie, gabinetach stomatologicznych i kosmetycznych istotną rolę odgrywa bezpieczeństwo pacjentów i klientów, które zależy w dużym stopniu od prawidłowo przeprowadzonej dezynfekcji oraz sterylizacji narzędzi. Na rynku dostępne są różne urządzenia laboratoryjne służące do eliminacji drobnoustrojów – w tym autoklawy i sterylizatory. Choć obydwa urządzenia przeznaczone są do oczyszczania przyrządów, to znacząco różnią się budową, skutecznością oraz zakresem zastosowań. W tym artykule przedstawiamy najważniejsze różnice między autoklawem a sterylizatorem oraz podpowiadamy, kiedy wybrać konkretne rozwiązanie.

Definicja autoklawu i sterylizatora

Autoklaw to specjalistyczne urządzenie wykorzystujące parę wodną pod wysokim ciśnieniem i temperaturą do przeprowadzenia sterylizacji. Dzięki temu umożliwia najwyższy poziom eliminacji mikroorganizmów – w tym bakterii, wirusów, grzybów, a nawet przetrwalników. Wyróżniamy kilka grup autoklawów:

• autoklaw klasy B – najbardziej wszechstronny i zaawansowany, przeznaczony do sterylizacji pełnego zakresu narzędzi, w tym porowatych i o skomplikowanej budowie (autoklaw medyczny, autoklaw fryzjerski, autoklaw kosmetyczny),
• autoklaw klasy S – dedykowany dla konkretnych typów wsadów, zależnie od specyfikacji producenta,
• autoklaw klasy N –  przeznaczony do sterylizacji prostych, litych narzędzi bez opakowań.

W wielu branżach stosowane są również autoklawy próżniowe, które usuwają powietrze z komory, zwiększając skuteczność sterylizacji.

Sterylizator natomiast stanowi szerszą grupę urządzeń, która obejmuje m.in. sterylizatory kulkowe czy chemiczne, sterylizatory UV. W porównaniu do autoklawu, sterylizatory wspierają proces dezynfekcji ale nie zawsze zapewniają pełną sterylność – często są narzędziem wspomagającym.

Różnice w mechanizmie działania

Główna różnica między autoklawem a sterylizatorem to zastosowane rozwiązanie technologiczne. Autoklaw wykorzystuje nasyconą parę wodną pod ciśnieniem, która skutecznie usuwa nie tylko drobnoustroje, ale także ich formy przetrwalnikowe. Proces jest standaryzowany i zgodny z rygorystycznymi wymogami medycznymi.

Sterylizator inny niż autoklaw może działać na kilka sposobów:

• sterylizator do sterylizacji suchym gorącym powietrzem – działanie bardzo wysokiej temperatury, głównie w przypadku materiałów wrażliwych na wilgoć,
• sterylizator UV – emitują promieniowanie niszczące DNA mikroorganizmów, ale nie docierają w trudno dostępne miejsca,
• sterylizator kulkowy – użycie wysokiej temperatury miejscowo, co nie umożliwia skutecznej sterylizacji całego narzędzia,
• sterylizator chemiczny – zastosowanie substancji chemicznych (proces dłuższy i mniej precyzyjny),
• sterylizator plazmowy – wykorzystuje nadtlenek wodoru i generuje plazmę do sterylizacji.

Zakres materiałów możliwych do sterylizacji

Autoklawy umożliwiają sterylizowanie szerokiego zakresu instrumentów: metalowe narzędzia, szkło, tekstylia, a także elementy porowate czy pakowane w specjalne rękawy. Dlatego autoklawy powinny stanowić standardowe wyposażenie gabinetów medycznych, salonów kosmetycznych oraz fryzjerskich, gdzie narzędzia mają kontakt z krwią lub naskórkiem.

Sterylizatory UV czy kulkowe wykazuję znacznie ograniczone zastosowanie, ponieważ nie nadają się do materiałów porowatych ani wymagających wniknięcia pary. Takie urządzenia działają jedynie powierzchniowo, dlatego nie zapewniają takiego poziomu bezpieczeństwa jak autoklaw. Sterylizatory plazmowe oraz chemiczne doskonale sprawdzają się do sterylizacji delikatnych instrumentów, które nie mogą być poddane działaniu gorącej pary.

Efektywność i czas trwania procesu

Autoklawy wyróżnia najwyższa efektywność procesu sterylizacji ze wszystkich możliwości dostępnych na rynku. Skuteczność tej metody, potwierdzona badaniami mikrobiologicznymi, spełnia wszystkie wymogi w placówkach medycznych. Czas trwania cyklu zależy od rodzaju wsadu oraz klasy i modelu urządzenia, lecz standardowo trwa od kilkunastu minut do około 45 minut.

Sterylizatory w porównaniu do autoklawu wykazują niższą skuteczność:

• sterylizator kulkowy – błyskawicznie działanie, lecz wyłącznie w  miejscu kontaktu, co w efekcie nie gwarantuje sterylności całego instrumentu,
• sterylizator chemiczny – długi czas sterylizacji i toksyczność wielu substancji chemicznych,
• sterylizator do sterylizacji suchym gorącym powietrzem – proces czyszczenia trwa długo, a wysoka temperatura może uszkodzić narzędzia.

Kiedy wybrać autoklaw, a kiedy sterylizator?

Wybór urządzenia powinien być dostosowany od specyfiki pracy, wykonywanych usług oraz oczekiwanej skuteczności sterylizacji.

Autoklaw będzie najlepszym rozwiązaniem w przypadku, gdy:

• prowadzisz gabinet medyczny, dentystyczny, podologiczny, kosmetyczny czy fryzjerski,
• narzędzia mają kontakt z tkanką lub płynami ustrojowymi,
• potrzebujesz pełnej sterylności potwierdzonej badaniami,
• konieczne jest spełnienie norm sanitarno-epidemiologicznych.

Sterylizator innego typu niż parowy doskonale sprawdzi się jako urządzenie pomocnicze, np. w celu powierzchniowej dezynfekcji akcesoriów, które nie wymagają pełnej sterylizacji. Nie powinien być jednak stosowany w zastępstwie autoklawu tam, gdzie funkcjonują restrykcyjne normy higieniczne.